Een van de thema’s die in mijn boeken ‘Spiritualiteit en zingeving’ en ‘Diep onder onze huid’ aan de orde komt is, dat veel mensen in onze Westerse cultuur in de vorige eeuw in een existentieel vacuüm terecht zijn gekomen. Zij zijn niet meer in staat om zin te geven aan gebeurtenissen om hen heen en komen daardoor in een situatie terecht die als lijden wordt ervaren. Als oorzaak hiervoor, heb ik onder andere de leegloop van de kerken en de symboliekkloof genoemd. Daardoor zijn we onze religie kwijtgeraakt en ook de rituelen die daarbij hoorden. Beide zijn belangrijke middelen waarmee wij zin betekenis aan ons leven kunnen geven.
Religie verschaft zin en betekenis aan mensen met behulp van heilige teksten, maar ook met behulp van rituelen. In rituelen geven wij, door het uitvoeren van specifieke handelingen, zin en betekenis aan belangrijke en ingrijpende gebeurtenissen om ons heen waardoor wij in staat zijn die geestelijk te verwerken en een plek in ons leven te geven. We hebben dan ook gezien dat religie niet verdween uit onze samenleving, eerder leeft religie meer dan ooit. Alleen zien we dat mensen op zoek gaan bij andere religies om daar zin en betekenis te zoeken. Ook heb ik gemerkt dat mensen bij andere religies op zoek gaan naar rituelen. Naast de problemen die dit oproept, de Noord Amerikaanse Indianen en ook de Aboriginals uit Australië beschuldigen ons er nu van dat we naast hun materiële cultuur nu ook hun immateriële cultuur aan het stelen zijn, vraag ik mij af wat mensen dan specifiek zoeken in de rituelen van andere culturen.
Ik kan mij voorstellen dat ze in vreemde religies en de rituelen die daarbij horen de zin en betekenis zoeken die ze nu zo ontberen. Zo laat ik mijzelf ook inspireren door andere religies. Toch is dit niet zo eenvoudig als dat op het eerste gezicht lijkt. Tijdens mijn geschiedenislessen had ik al geleerd dat je alleen geschiedenis kunt schrijven over de cultuur waarbinnen je bent opgegroeid, omdat je alleen die cultuur van binnen uit kunt begrijpen. Hetzelfde geldt voor religie. Je kunt volgens mij een religie alleen van binnen uit begrijpen wanneer je daarmee bent opgegroeid. Dat overkwam mij ook toen ik een tekst schreef over de islam. Toen ik die aan een moslim vriend van mij liet lezen, zei hij dat ik mijn best had gedaan en dat het een mooie tekst was, maar dat hij zijn beleving van de islam er niet in herkende. Als buitenstaander maak je dus altijd een interpretatie van de religie en dus waarschijnlijk ook van de rituelen die daarbij horen.
Deze gedachtengang heeft ook ooit gemaakt dat ik op zoek ben gegaan naar nieuwe eigentijdse rituelen, rituelen die bij de hedendaagse cultuur horen en die mensen kunnen gebruiken om zin en betekenis te geven aan gebeurtenissen die in hun leven plaatsvinden. Hoewel ik niet houd van relishoppen, het winkelen bij vreemde religies, om daar ingrediënten vandaan te halen voor mijn rituelen ontkom ik daar ook weer niet helemaal aan. Ondertussen weet ik al zoveel over de verschillende religieuze stromingen dat elementen daaruit bijna ongemerkt mijn bewustzijn insluipen. Daar komt bij dat ik mij heel erg voel aangetrokken tot religieuze stromingen die zich vooral richten op de natuur en de verhouding die de mens met de natuur heeft. Dat heeft ook zijn invloed op mij.
Het thema relishoppen is voor mij dus ook actueel en dat bleek ook tijdens mijn vakantie in de Ardennen waar ik voor Vakantie Anders een week lang een cursus in rituelen heb gegeven. In die cursus heb ik met een groep mensen een week lang aan rituelen gewerkt. Daarbij kwam een stuk theorie aan de orde maar vooral ook de praktijk van het gezamenlijk maken van rituelen. Daarbij liep ik tegen verschillende zaken aan die ik hier graag wil delen.
Zo stopte iemand met de cursus omdat ze andere verwachtingen had. Vanuit haar werk, ze ging in een protestants hospice werken, zou ze te maken krijgen met rouw en rouwrituelen. Ze had gehoopt in de cursus concrete voorbeelden van rituelen aangereikt te krijgen. Daaruit had ze dan zelf een keuze kunnen maken voor een ritueel dat haar wel beviel. Ze gaf nog aan dat ze zich vooral aangetrokken tot sjamanisme. Dat riep bij mij de vraag op wat mensen dan eigenlijk zoeken in rituelen? Tot nog toe was dat, voor mij dan, zin en betekenis, maar dat was kennelijk niet het hele verhaal.
Het werd me duidelijker na een workshop waarbij iemand na afloop vroeg of ze mij feedback mocht geven. Daarbij raakten wij in gesprek en het bleek dat deze vrouw reageerde vanuit haar ervaring met rituelen bij een Indonesische sjamaan. Ik vroeg haar of zij en haar kinderen die rituelen konden begrijpen en de teksten die erbij hoorden kon verstaan. Ze vertelde dat ze de intentie van de rituelen altijd heel goed kon voelen. Ook wanneer ze de teksten niet begreep. Door dergelijke ervaringen had haar man zelfs besloten zich helemaal aan het spirituele pad te gaan wijden. Een belangrijk element was voor hem het loslaten van de materiële wereld geweest. Ook bij haar speelde dat een belangrijke rol. Kennelijk vond zij in de rituelen van de Indonesische Sjamaan iets waardoor zij de materiële wereld beter kon hanteren, of in ieder geval een plek kon geven. Voor mij voelde het alsof ze, door deel te nemen aan de sjamanistische rituelen, spiritueler was geworden waardoor ze zich minder schuldig hoefde te voelen over haar leven in een materiële wereld, of dat ze die wereld tijdens de rituelen in ieder geval even los kon laten.
Wat ik mij afvraag is of dat ook werkelijk het doel en de inhoud van de rituelen van de sjamaan waren. Toch sloten haar opmerkingen op een of andere manier wel aan bij wat de vrouw, die de cursus had verlaten, mij had verteld. Zoals ik het zie waren beide vrouwen op zoek naar een ervaring waarmee zij bepaalde zaken een plek konden geven. Toch blijft het voor mij raar. We hebben geen eigen rituelen meer en we willen ze ook niet zelf ontwikkelen. Sterker, we weten niet eens meer hoe dat moet. Liever kijken we bij anderen hoe die dat doen. En we denken dat wanneer we de rituelen van anderen nadoen dat we dan de oplossing hebben. Alsof ook alleen in andere culturen echte spiritualiteit te beleven valt. Toch blijf ik ervan overtuigd dat we op die manier alleen een verpakking krijgen en niet de inhoud. Deelname aan die vreemde rituelen is niet meer dan een romantische ervaring, hoe legitiem de redenen ook zijn om aan die rituelen deel te nemen.
Wat ik bedoel is dat we ons nooit de wereld aan betekenis achter de vreemde religie en rituelen eigen kunnen maken en dat we die niet mee kunnen nemen naar onze eigen cultuur. Wat de rituelen betreft blijven die zonder inhoud en betekenis. Of misschien geven we zelf die betekenis eraan. Dat kan natuurlijk ook. Dan krijgt hetzelfde ritueel meerdere betekenissen. Overigens is het net de omgekeerde wereld. Binnen onze eigen cultuur hebben mensen er voor gevochten om de Rooms Katholieke mis niet langer in het Latijn, maar in de eigen landstaal te kunnen horen. Daarmee ging natuurlijk wel een deel van de magie verloren en misschien proberen we die nu weer terug te halen door aan rituelen uit andere culturen deel te nemen. Het ondersteunt mijn opmerking dat we niet op zoek zijn naar rituelen, maar naar ervaringen. Ik hoop in ieder geval dat mensen het belang zien dat we ze zelf weer betekenisvolle rituelen moeten gaan maken of uitvinden. Rituelen die aansluiten bij onze eigen belevingswereld. Dat kan door gebruik te maken van elementen uit onze eigen omgeving of cultuur.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten