In de inleiding van zijn boek ‘The triumph of the moon’ schrijft Ronald Hutton dat de heidense hekserij voor de eigentijdse geschiedenis een uniek belang heeft. Het maakt onderdeel uit van de tegen-cultuur en het is de enige religie, die Engeland ooit heeft voortgebracht. Verder beschouwt Hutton hekserij als onderdeel van het moderne heidendom. Daarover schrijft hij dat deze een serie levensvatbare, moderne, religies vormen, maar claims, dat er een directe lijn loopt naar het oude heidendom en dat er sprake is van continuïteit, wijst hij af. Hetzelfde geldt voor de claim dat er gemeenschappelijke overeenkomsten bestaan tussen het moderne heidendom en dat van de antieke wereld. [1]
In ‘The triumph of the moon’ wil Hutton allereerst antwoord geven op de vraag waar, wanneer en vooral waarom heidense religies opkwamen in de moderne tijd. Daarbij zal de nadruk vooral liggen op de meest invloedrijke van allemaal, de heidense hekserij die het meest bekend is in haar oudste vorm, die van de Wicca. In de tweede plaats wil hij reflecteren op de conclusies van zijn boek ‘The stations of the sun’.
Over ‘The stations of the sun’ heb ik eerder geschreven in dit blog. Een van de leidende thema’s van dat boek was dat laat Victoriaanse en Edwardiaanse folkloristen op een eigenaardige manier vastbesloten waren om overgeleverde seizoengebruiken als relieken te beschouwen uit oude heidense religies. Zelfs toen later onderzoek aantoonde dat deze veronderstelling fout was. Volgens Hutton moet deze houding van folkloristen worden begrepen binnen de context van die tijd.[2]
Volgens Hutton kan hekserij als een nuttige microgeschiedenis worden gebruikt bij het analyseren van bredere thema’s. Het centrale thema van ‘The triumph of the moon’ is dan ook dat hekserij geen ongewone of bizarre reactie is op specifieke problemen in de laat 20ste Eeuw. Binnen de hekserij worden bepaalde opvattingen en behoeftes gerepresenteerd die zich sinds de 18e Eeuw in West Europa, en vooral in Engeland, hebben ontwikkeld. Ze vormt in die zin een late nakomeling van de Romantische beweging. En wat voor de hekserij geldt, is natuurlijk ook aan de orde voor het moderne heidendom in het algemeen.
Vervolgens schrijft Hutton dat hekserij zekere aspecten van de wereld eert en respecteert, vooral het vrouwelijke, de nacht en de wilde natuur, die sinds de triomf van het christendom binnen de Westerse cultuur zijn achtergesteld, werden bespot of waar men gewoon bang voor was.
Hier raakt Hutton een punt dat ook bij mij iets los maakt. Niet de karakteristieken van hekserij en het feit dat het moderne heidendom wordt beschouwd als een voortvloeisel van de Romantiek. Op zich lijkt mij daar geen speld tussen te krijgen, die indruk had ik namelijk zelf ook al gekregen na het lezen van verschillende boeken van Hutton. Vooruitlopend op later onderzoek, lijkt mij overigens dat daarover nog wel meer te vertellen is. Hier gaat het mij voorlopig even om het woord romantiek.
Het woord romantiek roept bij mij beelden op van de liefde, waarbij twee personen zo op elkaar zijn gericht en zo met elkaar bezig zijn dat ze de rest van de wereld uit het oog verliezen. Het roept een beeld op van idealistische mensen die zich verloren hebben in zaken die niet helemaal verbonden zijn met de wereld en die min of meer hun gevoel van realiteit zijn kwijt geraakt. Dat vind ik kwalificaties die ik juist niet bij de Romantici vind passen en ook niet bij moderne heidenen.
De Romantische stroming is namelijk een reactie uit de 18e Eeuw op de idealen van de verlichting en vooral ook op de wetenschap zoals die zich als gevolg van de ideeën van de verlichting aan het ontwikkelen was. De Romantiek stelde het gevoel en de gemeenschap weer centraal in de godsdienst. Deze stroming wilde hetgeen dat door de verlichting in het gedrang was gekomen opnieuw de ruimte geven: gevoel, emotie, het bovennatuurlijke, het verleden en de traditie.[3]
Onder invloed van de verlichting ging de zich steeds sneller ontwikkelende wetenschap op steeds meer maatschappelijke terreinen de dienst uitmaken. Ze zorgde voor een steeds verdere onttovering van de wereld. Wetenschappelijke ontwikkelingen, theorieën en toepassingen oefenden dan ook een sterke invloed uit op het esoterisch gedachtegoed. De romantische beweging pakte deze esoterische elementen weer op om zich, in termen van Max Weber, te verzetten tegen deze voortschrijdende 'onttovering' van de wereld. Romantici beschouwden niet de rede, zoals men veronderstelde in wetenschappelijke kringen, maar verbeeldingskracht, kunst, gevoel, ervaring en intuïtie als de meest fundamentele aspecten van het mens-zijn.[4]
Persoonlijk ben ik benieuwd wie de naam aan de Romantische beweging heeft gegeven. De beweging heeft daardoor, in ieder geval voor mij, een beeld opgeplakt gekregen die ze niet verdient. Voor mij spreekt juist een enorme zin voor realiteit uit de ideeën van de Romantici. Zo’n twee eeuwen geleden voorvoelden zij al wat tegenwoordig meer dan bewaarheid is. Door zich tegenover de natuur te stellen en door deze te zien als iets dat bedwongen moet worden is de mens, vooral onder invloed van de Westerse wereld, bezig de natuur en daarmee zichzelf te vernietigen. Om haar en zichzelf te redden lijkt mij dat wij weer moeten leren naar onszelf te kijken als deel van die natuur. Het moderne heidendom en onderdelen daar van zoals Wicca, kunnen ons daarin tot voorbeeld dienen. Ik maak mij in ieder geval sterk dat we in deze tijd juist stromingen als deze nodig zijn, vooral omdat binnen die stromingen een realiteitszin aanwezig is, die de rest van de wereld vanaf de Verlichting is kwijt geraakt.
Verder ben ik nog steeds niet uit het oog verloren waar het in deze speurtocht om gaat. Namelijk het overbruggen van het gat in de geschiedenis, dat bestaat tussen het hedendaagse heidendom en het antieke oorspronkelijke heidendom. Ik denk nog steeds dat rituelen daarin een belangrijke rol kunnen spelen. Daarom beloof ik dat ik daarop terug zal komen. Het boek ‘The triumph of the moon’ kwam zo even tussendoor waaien. In het licht van de rituelen die mij het meest aanspreken vind ik het echter meer dan de moeite waard om in daar in dit blog aandacht aan te besteden.
[1] Ronald Hutton, The triumph of the moon. A history of modern pagan witchcraft. (Oxford University press, 1999) p. vii
[2] Hutton, The triumph of the moon. p. vii - viii
[3] Herman de Roos, Spiritualiteit en zingeving. Een zoektocht naar de oorzaak en het waarom van het menselijk lijden. 20ste druk (zp, 2010) p. 37 - 38
[4] Herman de Roos, Spiritualiteit en zingeving. 20ste druk p. 201 - 202
Ik heb het boek nog steeds niet helemaal uitgelezen, maar ik heb nu weer de drive gevonden om weer verder te gaan. Wederom een erg goed verhaal. Dank u!!
BeantwoordenVerwijderenGr. Nick